Trong thơ ca, cảm xúc chính là linh hồn của tác phẩm, là sợi dây gắn kết giữa người viết và người đọc. Việc xác định đúng mạch cảm xúc trong thơ không chỉ giúp phân tích bài thơ đúng hướng, hiệu quả hơn mà còn rèn luyện khả năng cảm thụ văn học sâu sắc. Bài viết dưới đây sẽ hướng dẫn bạn cách nhận diện và xác định mạch cảm xúc trong thơ theo từng bước cụ thể, kèm ví dụ minh họa sinh động qua bài thơ “Sang thu” của tác giả Hữu Thỉnh.
I. Khái niệm về mạch cảm xúc trong thơ
Mạch cảm xúc trong thơ là sự vận động, biến đổi của cảm xúc nhân vật trữ tình xuyên suốt bài thơ hoặc đoạn thơ. Cảm xúc này thường gắn liền với sự quan sát, hồi tưởng hoặc liên tưởng của tác giả, giúp người đọc theo dõi được dòng chảy tâm hồn và tư tưởng trong tác phẩm.
II. Phương pháp xác định mạch cảm xúc trong thơ
Bước 1: Xác định nhân vật trữ tình và bối cảnh cảm xúc
Nhân vật trữ tình: là người trực tiếp hoặc gián tiếp bộc lộ cảm xúc trong bài thơ (có thể xưng “tôi”, “em” hoặc ẩn mình sau hình ảnh, sự vật).
Bối cảnh cảm xúc: là thời gian, không gian, tình huống khởi phát cảm xúc.
Cảm xúc mở đầu: xác định cảm xúc đầu tiên – có thể là vui, buồn, nhớ nhung, tự hào, hoài niệm…
Gợi ý câu hỏi định hướng:
Ai đang “nói” trong bài thơ?
Họ đang ở đâu, trong hoàn cảnh nào?
Cảm xúc ban đầu là gì?
Bước 2: Theo dõi sự chuyển biến cảm xúc qua từng phần
Phân chia bài thơ thành các khổ hoặc ý chính.
Xác định cảm xúc ở từng đoạn và sự thay đổi: ví dụ, vui → buồn, nhớ nhung → hy vọng, xúc động → tự hào…
Dấu hiệu nhận biết mạch cảm xúc:
Ngôn ngữ: từ láy, điệp ngữ, ẩn dụ, hoán dụ thể hiện cảm xúc tăng dần hoặc đổi chiều.
Hình ảnh: được lặp lại, mở rộng hoặc phát triển theo dòng liên tưởng.
Bước 3: Khái quát mạch cảm xúc toàn bài
Tóm tắt trình tự cảm xúc:
Mở đầu: cảm xúc gì?
Phát triển: cảm xúc thay đổi ra sao?
Kết thúc: cảm xúc lắng lại ở đâu, gửi gắm điều gì?
Công thức trả lời mẫu: Mạch cảm xúc của bài thơ đi từ … đến … và kết thúc bằng …, thể hiện thông điệp …
III. Ví dụ minh họa – Bài thơ “Sang thu” (Hữu Thỉnh)
Ảnh sưu tầm
Bước 1: Nhân vật trữ tình và bối cảnh cảm xúc
Nhân vật trữ tình: một người quan sát thiên nhiên, có thể chính tác giả.
Bối cảnh: thời điểm giao mùa – cuối hạ sang thu, không gian làng quê yên bình.
Cảm xúc mở đầu: ngỡ ngàng, bâng khuâng, nhẹ nhàng trước tín hiệu mùa thu.
Bước 2: Diễn biến mạch cảm xúc qua các khổ thơ
Khổ 1: Cảm xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng khi nhận ra hương ổi, gió se, sương chùng chình.
Khổ 2: Cảm xúc mở rộng thành suy tư – nhận thấy sự biến đổi tinh tế của đất trời (sông, chim, mây).
Khổ 3: Cảm xúc lắng sâu, chuyển thành chiêm nghiệm về quy luật đời người, từ tuổi trẻ sôi nổi sang sự chín chắn, bình thản.
Mạch cảm xúc: Ngỡ ngàng → say mê cảm nhận → lắng lại suy tư.
Bước 3: Khái quát mạch cảm xúc toàn bài
Mạch cảm xúc của bài thơ “Sang thu” đi từ sự ngỡ ngàng, bâng khuâng trước tín hiệu mùa thu, đến niềm say mê khám phá vẻ đẹp giao mùa, và kết lại bằng suy tư sâu lắng về sự chuyển biến của đất trời và con người. Tác phẩm thể hiện tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, giàu triết lý của Hữu Thỉnh.
Bài viết thuộc bản quyền của Học Văn cô Minh Hương. Vui lòng ghi nguồn khi chia sẻ bài viết!
Kết nối cô Minh Hương qua:
- Fanpage: Học Văn cô Minh Hương
- TikTok: @hocvancominhhuong
- Youtube: AT School
- Đăng kí lộ trình ôn thi: http://atschool.vn/pages/giaiphapa2k8